هزار و 200 سال از ساخت بارگاه حرم رضوی می‌گذرد. بارگاهی که هر سال بر وسعت و شکوهش افزوده می‌شود و به تناسب توسعه، زائرانش هم فزونی می‌یابد. اما کسی نمی‌داند از هزار و 200 سال پیش به این سو وقتی زائران به رسم ادب هنگام زیارت کفش از پا می‌کندند، چه بر سر پای‌افزارشان می‌آمد و اصلاً از چه زمانی شغل کفشداری در حرم رضوی باب شد.
تا پیش از صفویه و ترویج مکتب تشیع نمی‌دانیم در حرم رضوی منصب کفشداری بوده یا نه ولی اسنادی پس از این دوره هست که نشان می‌دهد «درویش یوسف کفشبان» بابت کفشداری در حرم رضوی از آستان قدس رضوی مواجب می‌گرفته است.
وقتی لابه‌لای اسناد موقوفات حرم رضوی جست‌وجو می‌کنیم، می‌بینیم برخی از واقفان، بخشی از اموال خود را برای «پاشماق خانه» وقف می‌کردند. به عنوان نمونه «حاج‌مصطفی کربلایی مرتضی مشهدی» در سال ۱۱۲۸قمری بخشی از موقوفاتش را به امور کفشداری حرم مطهر اختصاص داد و نگهداری و تولیت آن‌ها را هم به کفشدارباشی آستان ‌قدس سپرد. این موقوفه نشان می‌دهد در تشکیلات کفشداری حرم که از آن با عنوان «پاشماق‌خانه»، «کفش‌خانه مبارکه» یا «کفش‌کن» یاد می‌شد، نظم زیادی وجود داشته و کفشداران به عنوان بخشی از کشیک حرم رضوی به انجام خدمت مشغول بودند.
اگر در دوره‌های صفوی و قاجار تعداد کفشداران از پنج نفر به ۱۷ نفر افزایش یافت، امروز با توسعه گسترده حرم مطهر، دیگر این تعداد کفشدار جوابگوی این همه زائر نیست. بنابراین آستان قدس رضوی کفشداران افتخاری را هم به خدمت گرفته است.

خدمت شبانه‌روزی 47 کفشداری به زائران
در چند دهه اخیر علاقه‌مندان به خدام افتخاری در بخش کفشداری بسیار زیاد شده است، به نحوی که اکنون هفته‌ای یک بار نوبت به کفشداران افتخاری می‌رسد تا در یکی از رواق‌ها خدمت کنند.
جواد حلاجی، رئیس اداره امور کفشداران حرم مطهر رضوی می‌گوید: پس از پیروزی انقلاب اسلامی خادمان کفشدار به صورت افتخاری در این بخش مشغول به کار شده‌اند. این خدام افتخاری پس از طی مراحل گزینش با شرایط ویژه، از میان برادران و خواهران داوطلب انتخاب می‌شوند.
او با اشاره به اینکه نگهداری از کفش‌های زائران رایگان است، می‌افزاید: کفشداری‌ها توسط کفشداران افتخاری از طبقات مختلف اجتماع اداره می‌شوند. در حال حاضر تعداد کفشداران حرم مطهر بیش از 3هزار و 100 کفشدار برادر است که در هشت کشیک روزانه و شبانه به‌صورت افتخاری خدمت می‌کنند. ضمن اینکه حدود 2هزار و 800 کفشدار خواهر هم در کفشداری‌های مربوط به خواهران مشغول ارائه خدمات هستند که در کنار خدمت کفشداری به فعالیت‌های دیگر خادمیاری از قبیل راهنمای زائر، انواریاری و... مشغول هستند. حلاجی یادآور می‌شود: تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، کفشداری در حرم حضرت رضا(ع) به صورت شیفتی و موروثی در اختیار افراد خاصی بود ولی در حال حاضر این خدمت به صورت افتخاری انجام می‌شود.
رئیس اداره امور کفشداران حرم مطهر رضوی همچنین می‌گوید: در حال حاضر 23هزار قفسه کفش به صورت فعال و شبانه‌روزی در قالب 47 کفشداری برای نگهداری کفش‌های زائران امام رضا(ع) در مکان‌های مختلف حرم مطهر فراهم شده است.

افزایش کفشداری‌ها در مناسبت‌های خاص
او با اشاره به افزایش تعداد کفشداری‌ها در مناسبت‌های خاص با توجه به انبوه زائران بیان می‌دارد: کفشداری‌های سیار هم برای مناسبت‌های خاص در نظر گرفته شده است. در مناسبت‌های خاصی مانند میلاد امام رضا(ع)، شب‌های قدر، ایام سال تحویل و سایر زمان‌هایی که تشرف به حرم مطهر افزایش می‌یابد، خدمات کفشداری هم افزایش پیدا می‌کند. حلاجی درباره موقعیت کفشداری‌ها هم توضیح می‌دهد: کفشداری‌ها در محل اتصال رواق‌ها به صحن‌ها قرار دارند. تعداد 35 کفشداری ثابت و 12 کفشداری سیار با ۲۴ ورودی از صحن‌ها و ۲۰ ورودی از رواق‌ها از کفش‌های زائران نگهداری می‌کنند.
از این تعداد پنج کفشداری در صحن انقلاب اسلامی، 9 کفشداری در صحن آزادی، پنج کفشداری در صحن پیامبر اعظم(ص)، 6 کفشداری در مسجد گوهرشاد، دو کفشداری در بست شیخ بهایی، هفت کفشداری در صحن جمهوری اسلامی، دو کفشداری در صحن بعثت، دو کفشداری در رواق دارالمرحمه، پنج کفشداری در هشتی و رواق شیخ طوسی، چهار کفشداری در هشتی و رواق شیخ حر عاملی و یک کفشداری در رواق حضرت زهرا(س) است. تعدادی از کفشداری‌ها خانوادگی است و برخی به آقایان اختصاص دارد و تعدادی نیز ویژه خواهران است.
اگر امروز کفشداری‌ها تنها کفش زائران را نگه می‌دارند، در گذشته کفشداری‌های حرم، حکم صندوق ‌امانات را هم داشتند. تنها کفش نبود که به کفشدار سپرده می‌شد، عصا، قبا و دیگر لوازم زائران نیز به کفشداری سپرده می‌شد؛ وظیفه‌ای که امروزه بر عهده عزیزان خدمه ورودی‌های حرم مطهر است.

خبرنگار: مریم احمدی شیروان